Spumansque ore lymphatico bacchabundus. Bailar en la península ibérica cristiana en la Antigüedad tardía

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/hs.2021.008

Palabras clave:

bailar, Isidoro de Sevilla, Liciniano de Cartagena, Prisciliano de Ávila, Valerio del Bierzo

Resumen


Para los Padres de la Iglesia no había nada de intrínsecamente incorrecto en la danza. Sin embargo, algunas formas de expresión coreutica en un sentido negativo se utilizaron a menudo para marcar una alteridad religiosa. Los resultados de esta construcción cultural pueden identificarse localmente también en algunos testimonios relacionados con la península ibérica. Además de algunas actas de concilios, en el artículo se tienen cuenta los testimonios de Liciniano de Cartagena, Isidoro de Sevilla y, sobre todo, Valerio del Bierzo.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Acta Iohannis. 1983. Ed. Eric Junod y Jean-Daniel Kaestli. CCSA, 1. Turnhout: Brepols.

Ambrose of Milan. 1957. Expositio euangelii secundum Lucam. Ed. M.

Adriaen. CCSL, 14. Turnhout: Brepols.

Athanasius of Alexandria. 2016. Vita Antonii. ed. G. J. M. Bartelink. SCh, 400. Paris: Éditions du Cerf.

Augustine of Hippo. 1990. Enarrationes in Psalmos. Eds. Eligius Dekkers et Jean Fraipont. CCSL, 38-40. Turnhout: Brepols.

Augustine of Hippo. 1911. Epistula 237. Ed. A. Goldbacher. CSEL, 57. Pragae - Vindobonae - Lipsiae: Hölder-Pichler-Tempsky-Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften.

Augustine of Hippo. 1969. De haeresibus. Eds. R. Vander Plaetse y C. Beukers. CCSL, 46. Turnhout: Brepols.

Augustine of Hippo. 1865. Sermo 311. Ed. Jacques-Paul Migne. PL, 38. Parisiis: Garnier.

Augustine of Hippo. 1930. Sermo 313A (= Denis 14). Ed. Germanus Morin. Sermones post Maurinos reperti, Miscellanea Agostiniana I. Roma: Typis polyglottis Vaticanis.

Basil of Caesarea. 1857. Epistola 2, Basilius Gregorio. Ed Jacques-Paul Migne. PG, 32. Parisiis: Garnier.

Concilium Toletanum III. 1992. Ed. Gonzalo Martínez Díez y Félix Rodríguez. La colección canónica hispana, V. Concilios Hispanos. Segunda Parte. Madrid: CSIC.

Concilium Toletanum VIII. 1992. Ed. Gonzalo Martínez Díez y Félix Rodríguez. La colección canónica hispana, V. Concilios Hispanos. Segunda Parte. Madrid: CSIC.

Concilium universale Nicaenum secundum. 2012. Ed. Erich Lamberz. Acta conciliorum oecumenicorum, Series secunda, volumen tertium, Pars 2. Berlin - Boston: De Gruyter.

Eusebius of Caesarea. Historia ecclesiastica. Ed. I. G. Bardy. SCh, 31 (1952), 41 (1955), 55 (1958). Paris: Éditions du Cerf.

Evagrius Ponticus. 1971. Practicus. Ed. Antoine Guillaumont y Claire Guillaumont. SCh, 171. Paris: Éditions du Cerf.

Isidore of Seville. 1989. De ecclesiasticis officiis. Ed. Christopher M. Lawson. CCSL, 113. Turnhout: Brepols.

Isidore of Seville. 1911. Etymologiarum siue Originum libri XX. Ed. Wallace Martin Lindsay. Oxford: Clarendon Press.

Isidore of Seville. 1998. Sententiae. Ed. Pierre Cazier. CCSL, 111. Turnhout: Brepols.

John Chrysostom. 1862. Adversus Judaeos. Ed. Jacques-Paul Migne. PG, 48. Parisiis: Garnier.

John Chrysostom. 1862. In illud, vidi Dominum (homiliae I-VI). Ed. Jacques-Paul Migne. PG, 56. Parisiis: Garnier.

Licinian of Cartagena. 1849. Epistula III ad Vincentium episcopum. Ed. Jacques-Paul Migne. PL, 72. Parisiis: Garnier.

Paenitentiale pseudo-Theodori (praecipue sec. ms. Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, Phillipps 1750). 2009. Ed. Carine van Rhijn. CCSL, 156B. Turnhout: Brepols.

Plato. 1907. Leges. Ed. John Burnet, Platonis opera, 5, 1907 (repr. 1967): St II.624a-969d. Oxford: Clarendon Press.

Serapion of Thmuis. 1863. Epistola ad monachos. Ed. Jacques-Paul Migne. PG, 40.

Synodus Bracarensis II. 1753. Ed. José Sáenz de Aguirre, Collectio máxima conciliorum omnium Hispaniae 3. Romae: Typographia Antonii Fulgonii apud Sanctum Eustachium.

Valerio of Bierzo. 1863. Ordo querimonie prefatio discriminis (Opuscola 29-41). Ed. Jacques-Paul Migne. PL, 87. Parisiis: Garnier.

Agamben, Giorgio. 2011. Altissima povertà. Regole monastiche e forme di vita. Homo sacer, IV, I. Vicenza: Neri Pozza.

Alberto Cánovas, José. 2008. «Liciniano y su época». Scripta Fulgentina 18: 35-72.

Bino, Carla. 2015. Il dramma e l'immagine. Teorie cristiane della rappresentazione (II-XI sec.). Firenze: Le Lettere.

Canetti, Luigi. 2013. «La danza dei posseduti. Mappe concettuali e strategie di ricerca». In Il diavolo nel Medioevo. Atti del XLIX Convegno storico internazionale, Todi, 14-17 settembre 2012, 553-604. Spoleto: Fondazione CISAM.

Catoni, Maria Luisa. 2008. La comunicazione non verbale nella Grecia antica. Gli schemata nella danza, nell'arte, nella vita. Torino: Bollati Boringhieri.

Chadwick, Henry. 1976. Priscillian of Avila. The Occult and the Charismatic in the Early Church. Oxford: Clarendon Press.

Collins, Roger. 1986. «The "Autobiographical" Works of Valerius of Bierzo: Their Structure and Purpose». In Los Visigodos. Historia y civilización. Actas de la Semana Internacional de Estudios Visigóticos, 425-442. Murcia: Universidad de Murcia.

Crippa, Sabina. 2015. La voce. Sonorità e pensiero alle origini della cultura europea. Milano: Unicopli.

Díaz, Pablo de la Cruz. 2013. «Valerio del Bierzo: la equívoca marginalidad de un asceta tardoantiguo». In Marginados sociales y religiosos en la Hispania tardorromana y visigoda, ed. Raúl González Salinero, 293-315. Madrid - Salamanca: Signifer Libros.

Díaz, Pablo de la Cruz y Juana Torres. 2000. «Pervivencias paganas en el cristianismo hispano (siglos IV-VII)». In El cristianismo. Aspectos históricos de su origen y difusión en Hispania, ed. Juan Santos y Ramón Teja, 235-261. Vitoria-Gasteiz: Instituto de Ciencias de la Antiguedad.

Du Cange, Charles du Fresne. 1883‑1887. Glossarium mediae et infimae latinitatis. Niort: L. Favre. http://ducange.enc.sorbonne.fr

Escribano, Victoria. 2005. «Heresy and Orthodoxy in Fourth-Century Hispania: Arianism and Priscillianism». In Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives, ed. Kim Bowes y Michael Kulikowski, 121-149. Leiden - Boston: Brill.

Frighetto, Renan. 1999. «Um protótipo de pseudo-sacerdos na obra de Valério do Bierzo. O caso de Justus (Ordo Querimoniae, 6)». Arys: Antigüedad: religiones y sociedades 2: 407-418.

Gabrielli, Chantal. 2014. «La sovranità del diritto e il caso di Priscilliano (Leo. Ep. 15)». In Política, religión y legislación en el Imperio Romano (ss. IV y V d.C.) / Politica, religione e legislazione nell'Impero romano (IV e V secolo d.C.), ed. Victoria Escribano Paño y Rita Lizzi Testa, 105-115. Bari: Edipuglia.

Gentili, Bruno. 1988. «Metro e ritmo nella dottrina degli antichi en ella prassi della "performance"». In La musica in Grecia, ed. Bruno Gentili y Roberto Pretagostini, 5-14. Roma-Bari: Laterza.

González Fernández, Rafael. 1995. «Cultura e ideología del siglo VI en las cartas de Liciniano de Cartagena». In Lengua e historia: homenaje al profesor Dr. D. Antonio Yelo Templado al cumplir 65 años, ed. Antonio González Blanco, Elena Conde Guerri, Manuel Molina Martos y Rafael González Fernández, 269-374. Murcia: Centro de Estudios Teolόgico-Pastorales «San Fulgencio».

González Salinero, Raúl. 2000. «Ut nos iudaizare compellat. La responsabilidad episcopal de Liciniano de Cartagena ante las influencias judaizante». In V Reunió de arqueología cristiana hispánica, 605-608. Barcelona: Institut d'Estudis Catalans.

Henriet, Patrick. 2014. «Les démons de Valère du Bierzo (VIIe siècle)». In Moines et démons. Autobiographie et individualité au Moyen Âge (VIIe-VIIIe siècle), ed. Dominique Barthélemy y Rolf Grosse, 13-25. Genève: Libraire Droz.

Jaeger, Werner. 1961. Early Christianity and Greek Paideia. Cambridge: Harvard University Press.

Lanza, Diego. 1992. Lo spettacolo; L'attore. In Introduzione alle culture antiche I. Oralità Scrittura Spettacolo, ed. Mario Vegetti, 107-139. Torino: Bollati Boringhieri.

Lonsdale, Steven. 1993. Dance and Ritual Play in Greek Religion. Baltimore and London: The John Hopkins University Press.

Lugaresi, Leonardo. 2008. Il teatro di Dio. Il problema degli spettacoli nel cristianesimo antico (II-IV secolo). Brescia: Morcelliana.

Madoz, José. 1948. Liciniano de Cartagena y sus cartas. Edición crítica y estudio histórico. Madrid: Facultades de Teología y de Filosofía del Colegio Máximo de Oña.

Martín, José Carlos. 2009. «La biografía dentro de la autobiografía: el caso de Valerio del Bierzo (siglo VII)». In Las biografías griega y latina como género literario de la Antigüedad al Renacimiento: algunas calas, ed. Vitalino Valcárcel Martínez, 319-342. Vitoria-Gasteiz: Universidad del País Vasco.

Masino, Victor. 1980. «San Agustín y Liciniano de Cartagena». Augustinus. Revista trimestral publicada por los Padres Agustinos Recoletos 25: 83-87.

Mordeglia, Caterina. 2011. «Fonti tardoantiche (e classiche?) dei carmi di Valerio del Bierzo». In Estudios de Latín Medieval Hispánico. Actas del V Congreso Internacional de Latín Medieval Hispánico, ed. José Martínez Gázquez, Óscar de la Cruz Palma y Cándida Ferrero Hernández, 83-94. Firenze: SISMEL - Edizioni del Galluzzo.

Neri, Valerio. 1998. I marginali nell'Occidente tardoantico. Poveri, 'infames' e criminali nella nascente società cristiana. Bari: Edipuglia.

Pasquato, Ottorino. 1976. Gli spettacoli in s. Giovanni Crisostomo. Paganesimo e Cristianesimo ad Antiochia e Costantinopoli nel IV secolo. Roma: Pontificium Institutum Orientalium Studiorum.

Polara, Giovanni. 2002. «Il secolo VII». In Letteratura latina medievale (secoli VI-XV). Un manuale, ed. Claudio Leonardi, 17-40. Firenze: SISMEL - Edizioni del Galluzzo.

Pretagostini, Roberto. 1998. «Mουσική: poesia e performance». In La 'parola' delle immagini e delle forme di scrittura. Modi e tecniche della comunicazione nel mondo antico, 41-56. Messina: Dipartimento di Scienze dell'Antichità dell'Università di Messina.

Resta, Mario. 2015. «Saltationes sceleratissimorum. La musica e la danza nei canoni conciliari e nelle epistole pontificie (IV-VII sec.)». Synesis 7: 110-123.

Saggioro, Alessandro. 1996. Dalla pompa diaboli allo spirituale theatrum. Cultura classica e cristianesimo nella polemica dei Padri della Chiesa contro gli spettacoli. Il terzo secolo. MYΘOΣ. Rivista di storia delle religioni 8: 3-211.

Tronca, Donatella. 2017a. «Dancing in Ancient Christianity: Initial Research». In Texts, Practices and Groups. Multidisciplinary Approaches to the History of Jesus' Followers in the First Two Centuries. First Annual Meeting of Bertinoro (2-4 October 2014), ed. Adriana Destro and Mauro Pesce, 433-448. Turnhout: Brepols. https://doi.org/10.1484/M.JAOC-EB.5.111715

Tronca, Donatella. 2017b. «L'uso della danza nella costruzione cristiana dell'alterità religiosa nella Tarda Antichità». Adamantius. Annuario di Letteratura Cristiana Antica e di Studi Giudeoellenistici 23: 205-214.

Udaondo Puerto, Francisco José. 1993. «El vocabulario musical en el Ordo Querimoniae de Valerio del Bierzo a la luz de las Etimologías de san Isidoro». Helmantica. Revista de filología clásica y hebrea 44: 535-549. https://doi.org/10.36576/summa.3391

Vilella, Josep. 1997. «Un obispo-pastor de época teodosiana: Prisciliano». Studia Ephemeridis Augustinianum 58 (2): 503-530.

Descargas

Publicado

2021-06-29

Cómo citar

Tronca, D. (2021). Spumansque ore lymphatico bacchabundus. Bailar en la península ibérica cristiana en la Antigüedad tardía. Hispania Sacra, 73(147), 89–95. https://doi.org/10.3989/hs.2021.008

Número

Sección

Monográfico